«Ուշադրության հրավիրելով առ այն, որ մարդու իրավունքները անհրաժեշտ է որ պաշտպանվեն օրենքի իշխանությամբ, որպեսզի մարդը, որպես վերջին միջոց, հարկադրված չլինի ապստամբել բռնակալության ու ճնշման դեմ»:
Մարդու Իրավունքների Համընդհանուր Հռչակագիր, 10 դեկտեմբերի 1948թ.
-------------------------------
Ս. Կ. Պողոսյան,
Հայկական Հարցի եւ Հայոց ցեղասպանության պատմություն,
Նահատակներ հավերժության, Երեւան, 2005 թ.
«Սովետական գրականություն» հանդեսի 1985թ. օգոստոսի համարում մեջբերում կա «Վաթան ալ Արապի» շաբաթաթերթի թղթակցի հարցին, թե «ինչպե՞ս կը սահմանեք ձեր պահանջները», ասալայականի հետեւյալ պատասխանը. «Կը պահանջենք յստակ՝ ճանաչում մեր ազգի ցեղասպանութեան ու ետքը՝ մեր սեփական հողի վրայ հայրենիք հիմնելու իրավունքը... Ապա թե ոչ մենք պատրաստ ենք վճարելու յեղափոխութեան պարտքը, որքան էլ ան մեզմե արիւն եւ նահատակ խլէ»:
Նույն ասալայականին են պատկանում նաեւ հետեւյալ խոսքերը. «...Այդքան տարի ջարդերի մասին խոսեցինք, սուգ արեցինք, ապրիլի 24ին փողոց ելանք, ճառեր արտասանեցինք, այդ ամենը մեզ ոչինչ չտվեց, հիմա հարկավոր է կազմակերպվել՝ ուրիշ, զենքի լեզվով խոսելու համար... Պետք է վեր կանգնել ամեն ինչից՝ եկեղեցուց, կուսակցություններից, գործել միասնաբար»:
Սիլվա Կապուտիկյանի հարցին, թե մի՞թե հնարավոր է, որ ահաբեկչությունը որեւէ բանի հասցնի, հնչում է պատասխան, որ ԱՍԱԼԱի տղաները «տեռորիստներ չեն, զինյալ հեղափոխականներ են... նրանք ուզում են ոտքի հանել ժողովրդական զանգվածներին, քաղաքականացնել հայ Սփյուռքը, որը սալոններում ու պարահանդեսներում օրեցօր հյուծվում, դալկանում է: Դիպուկ է «Չէ՞ որ զինված գործողությունները, պայթեցումները կարող են գցել հայ ազգի վարկը օտարների աչքում» հարցի պատասխանը: «Իսկ լռելը, թուրքերին պաշտպանող կայսերապաշտ պետություններից «Հայկական դատ» մուրալը, օտարների ոտքերն ընկնելը եւ նորից ձեռնունայն մնալը նշանակում է հայերի վարկը բարձր պահե՞լ»:
***
ՀԱՀԳԲ գործողությունները ոչ քիչ դեպքերում ունենում էին անսպասելի արձագանքներ: Իսպանացի գրող Ժոզե Կուրիարը պատահմամբ վիրավորվում է հայերի մի ահաբեկչական գործողության ժամանակ, ինչը նրան մղեց հետաքրքրվել Հայկական հարցով եւ հրատարակել Հայաստանին ու հայերին նվիրված «La bomba» (Ռումբը) հայամետ գիրքը: (Զարթոնք, 10.08.1982)
Ընդհանրապես արտասահմանում աշխուժացավ Հայաստանի եւ հայերի մասին գրքերի, ուսումնասիրությունների եւ հոդվածների հրատարակությունը: Ֆրանսիայում լույս տեսավ Պ. Մոզերի «Հայեր. Որտե՞ղ է արդարությունը», ԳԴ հանրապետությունում «Pogrom» («Ջարդ») հանդեսը հոդված տպագրեց նվիրված հայկական կոտորածներին, վերահրատարակվեց «Ս. Թեհլիրյանի արդարահատույցը», «Գեներալ Անդրանիկը եւ մեծ ողբերգությունը», Սան Ֆրանցիսկոյում՝ Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ փաստաթղթերի ժողովածու, Իվ Թերնոնի «Հայերի ցեղասպանության պատմություն» գիրքը հրատարակվեց նաեւ գերմաներեն, Աբդուլ Համիդի հուշերը՝ վերահրատարակվեց արաբերեն, հունական հանրագիտարանում ծավալուն հոդված զետեղվեց նվիրված Հայաստանին, Թուրքիայում լույս տեսավ Ք. Դեմիրի գիրքը նվիրված Հայկական հարցին, իսկ Լոնդոնում՝ Լ. Քյուբերի «Գենոցիդ» ուսումնասիրությունը. Թուրքիայում հրատարակվեց Թուրքիայի արեւելյան նահանգների քարտեզը, որի տարածքի մի մասը ներկայացված է Հայաստան, իսկ մյուս մասը՝ Քրդստան անունների տակ. դրա համար հեղինակը բանտ նետվեց: Սիդնեյում հրատարակվեց «Հայերի ցեղասպանություն» գիրքը կազմված ավստրալյական մամուլում 1915թ. տպագրված նյութերից: Թուրքերեն լույս տեսավ «Հայաստանի պատմությունը», Նյու Յորքում՝ Գրիկերի «Եոզղաթի հայասպանության վավերագրական պատմութիւնը», իսկ Բերկլիում՝ Ռ. Քլոյանի «The Armenian Genocide»՝ հայկական ջարդերի մասին ամերիկյան մամուլի հրապարակումների ժողովածուն, Անգլիայում՝ Դ. Թովմասի »Ararat» վեպը, Փարիզում՝ Ա. Բեյլերյանի «Les Grandes Puiesances, L’ Empire ottoman et les Armeniens dans les Archives Francaises», Ժ. Ռիշարդոյի՝ «Les Armeniene Qoui Quil en Coufe», Բեյրութում՝ Գ. Յազչյանի «Ապտիւլ Համիտ երկրորդ. Արիւնոտ սուլթան»: 1980ին վերահրատարակվեց Ժ. Մորգանի «Հայաստանի պատմությունը», Մոսկվայում՝ «Очерки истории Турции», իսպաներեն լույս տեսավ Ժ. Ալեմի «Հայաստանը», Անգլիայում՝ Մ. Էոքի «Հայերը օսմանյան կայսրությունում եւ Թուրքիայում», Հունաստանում՝ «ԱՍԱԼԱն հպարտանում է իր հանցագործություններով», Միացյալ Նահանգներում՝ Հ. Անասյանի «Հայկական հարցը եւ հայերի ցեղասպանությունը Թուրքիայում», Ստամբուլում՝ Բ. Թուխլաջյանի «Օսմանյան ճարտարապետության եվրոպականացումն ու Պալյանների ընտանիքը», ԱՄՆում հրատարակվեց Հ. Աբելյանի «Տեր Զորը», Ֆրանսիայում՝ Ժ. Շալյանի եւ Ի. Թերնոնի «Հայերը՝ ցեղասպանությունից դեպի դիմադրություն», Թուրքիայում թուրքերեն՝ Թ. Ստեփանյանի «Թուրքհայկական հարաբերություններ», Շվեցարիայում՝ «Հայաստան՝ շարունակվող ողբերգություն», Ֆրանսիայում՝ Բ. ԳասպարյանԲրիզունի «Հայկական Կիլիկիա՝ մոռացված թագավորություն», Ջ. Ռեյդ «Հայերի ջարդերը օսմանական եւ թուրքական պատմագրության մեջ» (Armenian Revew 1984), Լոնդոնում՝ Ա. Նասիբյանի «Անգլիան եւ Հայկական հարցը», Փարիզում՝ «Լռության ոճիրը», Թուրքիայում՝ «Իննը հարց ինը պատասխան», Արգենտինայում «Aspectos suridicos y Economicos del genocidio Armenio», Նյու Յորքում «Accounting for genocide», մի քանի երկրներում լույս տեսան թուրք գիտնական Թ. Ակչամի աշխատությունը (Армянский вопрос и турецкий национальный «Я»), Բուենոս Այրեսում հրատարակվեց Ռ. Օհանյանի «La question Armenia y Las relaciones infarnationales» եւ «Turqita, Evtado genocida. 1915 – 1923» բազմահատորները, Մ. Գյունտերի «The kurds in Turkey», Բ. Քեշիշյանի «In The Shadow of the fortress. The genocide remembered», Վ. Տագյանի «Հայկական ցեղասպանութիւնը խորհրդարանային եւ պատմագիտական քննարկումներով» եւ այլն, եւ այլն:
Հայկական հարցի մասին գիտական բնույթի հրապարակումներով հանդես եկան այնպիսի հեղինակավոր պարբերականներ, ինչպիսիք են «Tukhf» (1983 թիվ 58), «Wild East» (30.03.1987), «Hibernia» (25.10.1979), «Times» (31.07.1978) եւ շատ ուրիշներ:
