ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՍՓՅՈՒՌՔԻ ԱՌԱՋԱՑՈՒՄԸ
Հայաստանը, դարերի ընթացքում լինելով առևտրական ճանապարհերի խաչմերուկում և հանդիսանալով բազմաթիվ պատերազմների թատերաբեմ, ենթարկվել է ավերիչ արշավանքների, ընկել է սելջուկ-թուրքերի, թաթար-մոնղոլների և ուրիշ ասպատակողների ոտքի տակ: Ամայանում էին ծաղկուն շրջանները, ժողովուրդը ենթարկվում էր բռնի հարկահանության, կողոպուտի և ահաբեկման: Այս ամենի հետևանքով անկում էր ապրում տնտեսությունը:
²Û¹ å³ï׳éáí ͳÕÏáõÝ ßñç³ÝÝ»ñ ³Ù³Û³ÝáõÙ ¿ÇÝ:´éÝÇ Ñ³ñϳѳÝáõÃÛ³Ý,ÏáÕáåáõïÇ ¨ ³Ñ³µ»ÏÙ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï¨³Ýùáí ³ÝÏáõÙ ¿ñ ³åñáõÙ ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ:Ø»Í Ã³÷ ¿ñ ³åñáõÙ µÝ³ÏÇãÝ»ñÇ ³ñï³·³ÕïÁ ѳÛñ»ÝÇùÇó:ØáÝÕáÉÝ»ñÇó ѳɳÍíáÕÝ»ñÁ ·³ÕïáõÙ ¿ÇÝ ï³ñµ»ñ »ñÏñÝ»ñ ¨ ѳٳËÙµíáõÙ` ëï»ÕÍ»Éáí ѳÛÏ³Ï³Ý ·³Õóí³Ûñ»ñ:ÔñÇÙáõÙ ¹»é¨ë 9-ñ¹ ¹³ñáõ٠ѳëï³ïí³Í Ñ³Û µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ß³ñù»ñÁ ½·³ÉÇáñ»Ý ³í»É³ÝáõÙ »Ý 14-ñ¹ ¹³ñáõÙ:
²Ûë ï³ñ³Í³ßñç³ÝáõÙ Ýñ³Ýù ½µ³ÕíáõÙ ¿ÇÝ ³é¨ïñáí:1799à Ññ³ï³ñ³ÏíáõÙ ¿ ϳÛë»ñ³Ï³Ý Ññáí³ñï³ÏÁ, áñáí ѳۻñÁ ëï³ÝáõÙ »Ý ¹³í³Ý³ÝùÇ ëå³ïáõÃÛáõÝ ¨ ¹³ï³ñ³Ý ÑÇÙÝ»Éáõ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ:
14-15-ñ¹ ¹³ñ»ñáõÙ ·³ÕáõÃÝ»ñ »Ý Ó¨³íáñíáõ ´³ÉϳÝÝ»ñáõÙ ¨ ´áõÉÕ³ñdzÛáõÙ,áñï»Õ ѳۻñÁ ½µ³ÕíáõÙ ¿ÇÝ ³ñí»ëï³·ÇïáõÃÛ³Ùµ` áëÏ»ñãáõÃÛáõÝ,åÕÝÓ³·áñÍáõÃÛáõÝ,¹³ñµÝáõÃÛáõÝ:
1853-1856Ãà ÔñÇÙÇ å³ï»ñ³½ÙÇó Ñ»ïá ³ñ¨Ùï³Ñ³Û ëïí³ñ ½³Ý·í³ÍÝ»ñ ·³ÕÃáõÙ »Ý ´áõÉÕ³ñdz:
1912à ´³ÉϳÝÛ³Ý å³ï»ñ³½ÙÇÝ Ù³ëݳÏóáõÙ »Ý ݳ¨ ѳۻñ: ´áõÉÕ³ñdzÛáõÙ ·ïÝíáÕ Ð³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ñ»ñáë ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ ëï»ÕÍáõÙ ¿ ϳٳíáñ³Ï³Ý í³ßï, áñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙÁ ջϳí³ñáõÙ ¿ ¶³ñ»·ÇÝ ÜŹ»ÑÁ ¨ Ù³ëݳÏóáõÙ ¿ é³½Ù³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ:
13-14-¹¹ Ó¨³íáñíáõÙ ¿ Ȼѳëï³ÝÇ ·³Õïûç³ËÁ: гۻñÇÝ ïñíáõÙ ¿ ¹³í³Ý³ÝùÇ ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³½³ïáõÃÛáõÝ: Üñ³Ýù ¹³ï³í³ñáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ ³ÝóϳóÝáõÙ Çñ»Ýó ûñ»ÝùÝ»ñáí:
17-¹³ñáõÙ ÑÇÙÝáõÙ »Ý ѳÛÏ³Ï³Ý ïå³ñ³Ý:
²Ùëï»ñ¹³ÙÁ`, ÉÇÝ»Éáí ųٳݳÏÇ Ëáßáñ ݳí³Ñ³Ý·ÇëïÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, ¹³éÝáõÙ ¿ ³é¨ïñ³Ï³Ý ѳۻñÇ ³å³ëï³ÝÁ ¨ 14-16¹¹ Ó¨³íáñí³Í ·³ÕÃáç³ËÁ 1660Ã-ÇÝ ÑÇÙÝáõÙ ¿ ѳÛÏ³Ï³Ý ³é³çÇÝ ïå³ñ³ÝÁ:
19-ñ¹ ¹³ñÇ Ï»ë»ñÇÝ, èáõÙÇÝ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç Øáɹáí³ÛÇ ¨ ì³É³ùdzÛÇ ÙdzíáñáõÙõó Ñ»ïá, ï»ÕÇ Ñ³Û»ñÇÝ Çñ³íáõÝù ¿ ïñíáõÙ áõݻݳÉáõ ϳÉí³ÍùÝ»ñ, ëï³Ý³Éáõ ³½Ýí³Ï³Ý ïÇïÕáëÝ»ñ, Ù³ëݳÏó»Éáõ ù³Õ³ù³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇÝ: 1880Ã-ÇÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ëÏëí³Í ëáíÇ Å³Ù³Ý³Ï èáõÙÇݳѳۻñÝ û·ÝáõÙ »Ý ѳÛñ»Ý³ÏÇóÝ»ñÇÝ:
16-17¹¹ ѳۻñÁ ѳëï³ïíáõÙ »Ý ݳ¨ Ðݹϳëï³ÝáõÙ, áñï»Õ ·»ñ³½³Ýó³å»ë ½µ³ÕíáõÙ »Ý í³×³é³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ, Ù»Í ¹»ñ ¿ ˳ÕáõÙ »ñÏñÇ Ý»ñùÇÝ ¨ ³ñï³ùÇÝ ³é¨ïñáõÙ:
гÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÁ ²Ý·ÉdzÛáõÙ Ó¨³íáñíáõÙ »Ý 19-ñ¹ ¹³ñáõÙ:
1870à ѳۻñÁ سÝã»ëïñáõ٠ϳéáõóáõÙ »Ý »Ï»Õ»óÇ: 1811à ö³ñǽáõÙ µ³óíáõÙ ¿ ѳ۳·Çï³Ï³Ý ³ÙµÇáÝ, 1846Ã-ÇÝ ÑÇÙݳ¹ñíáõÙ ¿ Øáõñ³¹Û³Ý í³ñųñ³ÝÁ:
1850-³Ï³Ý Ãà ÉáõÛë »Ý ÁÝͳÛíáõÙ üñ³ÝëÇ³Ñ³Û ³é³çÇÝ å³ñµ»ñ³Ï³ÝÝ»ñÁ:
1915-1920Ãà ѳÛÏ³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ Ñ³ÛïÝí»Éáí ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ, ¹³ñÓ³Ý ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ, Ýñ³Ýù ѳÛñ»Ý³½ñÏí»óÇÝ:
Èá½³ÝÇ ÏáÝý»ñ³ÝëáõÙ ã»ÕÛ³É Ñ³Ûï³ñ³ñí»ó ê¨ñÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ,áñÁ ϳñáÕ ¿ñ Ù»ÕÙ»É ·³ÕóϳÝáõÃÛ³Ý íÇ׳ÏÝ áõ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Ýñ³Ýó í»ñ³¹³ñÓÁ ѳÛñ»ÝÇù:
1922à ÜáÛ»Ùµ»ñÇÝ Ð³ÛÏ³Ï³Ý Ñ³ñóÁ ÷á˳ñÇÝí»ó гÛÏ³Ï³Ý ûç³Ë ëï»ÕÍ»Éáõ ³é³ç³ñÏáí, ÇëÏ 1923à ÐáõÉÇëÇ 24-ÇÝ ÏÝùí³Í Èá½³ÝÇ å³Ûٳݳ·ñáõÙ áãÇÝã ãÝßí»ó ѳۻñÇ Ù³ëÇÝ:
²Ûë áñ³Ï³å»ë Ýáñ ·³Õ³÷³ñÁ Ñ³Û Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ëï³ó³í ¦ê÷Ûáõéù§ ³Ýí³ÝáõÙÁ:
2-ñ¹ ³ß˳ñ³ÑÙ³ñïÇó Ñ»ïá 1947-1951ÃÃ-ÇÝ ²ØÜ ·³Õûó 4500 ѳۻñ, áíù»ñ é³½Ù³·»ñÇÝ»ñ ¿ÇÝ Ï³Ù ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛ³Ý ·ñí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñÇó ܳóÇëï³Ï³Ý ¶»ñÙ³Ýdz ³ñï³ùëí³ÍÝÝ»ñ: ¼·³ÉÇ Ãíáí ѳۻñ ·³ÕûóÇÝ Î³Ý³¹³ ¨ ²íëïñ³Édz ²ñ¨»ÉÛ³Ý ºíñáå³ÛÇó ¨ âÇݳëï³ÝÇó, áñï»Õ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ »Ï³Í ÏáÙáõÝÇëïÝ»ñÝ ³ÝÑݳñ ¿ÇÝ ¹³ñÓñ»É ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏÛ³ÝùÁ: 1950-³Ï³Ý Ãà í»ñç»ñÇÝ Ñ³Û»ñÁ ³ñï³·³ÕûóÇÝ º·ÇåïáëÇó, Æñ³ÝÇó, êÇñÛ³Çó, Èǵ³Ý³ÝÇó ¨ Ñ³ëï³ïí»óÇÝ Þí»¹Ç³ÛáõÙ, ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ, ÐáɳݹdzÛáõÙ, üñ³ÝëdzÛáõÙ ¨ ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ:
19-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñçÇÝ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñÇó ëÏë³Í, Ãáõñù ³½·³ÛݳÙáÉ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñáï¨áճϳÝáñ»Ý Ï»Ýë³·áñÍáõÙ »Ý å³ÝÃáõñù³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ` Ýå³ï³Ï áõݻݳÉáí ѳ۳ó÷»É г۳ëï³ÝÁ ¨ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»É Ñ³Û»ñÇÝ: 1915à »ñÇïÃáõñù³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç Çñ³Ï³Ý³óñ³Í ò»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³ÝÁ ½áÑ »Ý ¹³éÝáõÙ 1,5ÙÉÝ Ñ³Û»ñ:
²ñ¨Ùï³Ñ³ÛáõÃÛ³Ý áñáß³ÏÇ Ù³ëÁ ϳñáÕ³ÝáõÙ ¿ ÷ñÏí»É ` ·³ÕûÉáí ²ñ¨»ÉÛ³Ý Ð³Û³ëï³Ý, èáõë³Ï³Ý γÛëñáõÃÛáõÝ, ²Ù»ñÇϳ, Ø»ñÓ³íáñ ²ñ¨»Éù, ºíñáå³:
1918à ѳۻñÁ í»ñ³¹³éÝáõÙ »Ý ѳÛñ»ÝÇù` ³½³ï³·ñí³Í ÎÇÉÇÏdz, ë³Ï³ÛÝ 1921Ã-ÇÝ üñ³ÝëdzÛÇ` ³ÛÝ ù»Ù³É³Ï³ÝÝ»ñÇÝ Ñ³ÝÓÝ»Éáõó Ñ»ïá, ÎÇÉÇÏÇ³Ý Ñ³Û³Ã³÷íáõÙ ¿:
Àëï ¦Ð³Û³ëï³ÝÇ Îáñݳϧ,¦ÜÛáõ-Úáñù,1923 ѳٳñ`3,25§å³ñµ»ñ³Ï³ÝÇ, ï³ñµ»ñ »ñÏñÝ»ñáõ٠ѳëï³ïí³Í ѳۻñÇ ÃÇíÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ñ`
1.êÇñÛ³ÛáõÙ` 150.000
2.²ØÜ,γݳ¹³,ȳïÇÝ³Ï³Ý ²Ù»ñÇϳ` 128.000
3.ÎÇåñáë`79.000
4.ä³ñëϳëï³Ý` 50.000
5.èáõÙÇÝdz, îñ³ÝëñÉí³Ýdz ` 43.000
6.ºíñáå³` 36.000
7.º·Çåïáë, êáõ¹³Ý` 28.000
Àëï ï³ñµ»ñ ³ÕµÛáõñÝ»ñÇ ·³ÕáõÃÝ»ñáõÙ µÝ³ÏíáÕ Ñ³Û»ñÇ ÃÇíÁ ï³ï³ÝíáõÙ ¿ñ 800.000-Çó 1ÙÉÝ-Ç ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ:
1988à ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ²¹¨µ»ç³ÝÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ µéÝÇ ï»Õ³Ñ³Ý»óÇÝ 400.000 ѳۻñÇ ¨ ³ñï³ùë»óÇÝ èáõë³ëï³Ý, г۳ëï³Ý` ò»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»Éáí êáõÙ·³ÛÇïÇ, ´³ùíÇ Ñ³Û»ñÇÝ:
1990-³Ï³Ý Ãà ѳ۳ëï³ÝÇó ³ñï³·³Õï»ó ³í»ÉÇ ù³Ý 1.ÙÉÝ Ñ³Û ¹»åÇ èáõë³ëï³Ý, ²ØÜ, ºíñáå³:²ÛÅÙ èáõë³ëï³ÝáõÙ ³åñáõÙ ¿ 2 ÙÉÝ, ²ØÜ-áõÙ 1ÙÉÝ, ìñ³ëï³Ý, üñ³Ýëdz 450.000, àôÏñ³ÇݳÛáõÙ 130.000, Èǵ³Ý³Ý, êÇñdz, ²ñ·»ÝïÇݳ, γݳ¹³, ²íëïñ³Édz 70-80.000 ѳۻñ:
1988à ¸»Ïï»Ùµ»ñÇ 7-ÇÝ êåÇï³ÏÇ »ñÏñ³ß³ñÅÇó ³ÝÙÇç³å»ë Ñ»ïá ê÷Ûáõéù³Ñ³ÛáõÃÛáõÝÁ ëÏë»ó Ù³ñ¹³ëÇñ³Ï³Ý û·ÝáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³¹ñáõÙÁ г۳ëï³ÝÇÝ:²Ýϳ˳óáõÙÇó Ç í»ñ ê÷ÛáõéùÝ û·ÝáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ¨ È»éݳÛÇÝ Ô³ñ³µ³ÕÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ûñ»Ý³ÏÇóÝ»ñÇÝ, Ýå³ëïáõ٠ѳÛÏ³Ï³Ý 2 ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³Û³óÙ³ÝÝ, áõ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ:
Æñ³Ï³Ý³óÝáõÙ` ÑÇí³Ý¹³ÝáóÝ»ñÇ, ¹åñáóÝ»ñÇ, ׳ݳå³ñÑÝ»ñÇ Ï³éáõóÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ, ³ÛÝå»ë ¿É ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` ¦Ð³Û³ëï³Ýǧ ÑÇÙݳ¹ñ³Ù, ÈÇÝëÇ ÑÇÙݳ¹ñ³Ù, Ðúü, ÐúØ, ¦²½Ý³íáõñÁ г۳ëï³ÝÇݧ, ³ÛÝå»ë ¿É ³ÝÑ³ï µ³ñ»ñ³ñÝ»ñÇ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ:
Комментариев нет:
Отправить комментарий