Քարոզխոսություն

Ինչո՞ւ Պիղատոսը լվաց ձեռքերը

Բոլոր ավետարանիչները համաձայն են այն բանում, որ Հիսուսը սկզբից հարցաքննվել է հրեա հոգևորականների, իսկ այնուհետև աշխարհիկ իշխանությունների կողմից: Սակայն քանի՞ հարցաքննում տեղի ունեցավ և կոնկրետ ո՞ւմ մոտ: Որքան էլ տարօրինակ լինի, այստեղ պատասխանները կրկին միմյանցից տարբերվում են: Սովորական տարբերակին՝ երկու հարցքննումների մասին, մեկը քահանայապետի մոտ, մյուսը՝ Պիղատոսի, բացահայտ ընդդիմանում է չորրորդ ավետարանիչը՝ հայտարարելով. հարցաքննելուց հետո «Աննան նրան կապած ուղարկեց Կայափա քահանայապետի մոտ» ( 18:24): Մյուս կողմից, համաձայն Ղուկասի ( 23:1-12), Պիղատոսը Հիսուսին ուղարկեց լրացուցիչ հարցաքննման Հերովդես Անտիպայի մոտ: Առաջին երկու Ավետարաններում հարցաքննումը կատարվել է ձերբակալման գիշերը, իսկ Ղուկասի վկայությամբ միայն հաջորդ օրվա առավոտյան, քանի որ ծերակույտը չէր կարող նիստ գումարել զատկական գիշերը:

Հրեաների մոտ միշտ եղել է մի քահանայապետ: Ուստի այս դեպքում ինչպե՞ս կարող էր Հովհաննեսը Հիսուսին Աննայի մոտից ուղարկել Կայափայի մոտ՝ երկուսին համարելով ամեն տարի փոխվող քահանայապետներ^[1]: Ըստ ամենայնի Հովհաննեսի սխալը կապված է Ղուկասի^[2] մոտ առկա ոչ ճշգրիտ ժամանակագրական տեղեկության հետ: Որոշակի դեր այստեղ պետք է խաղար նաև այն բանի արտահայտման ցանկությունը, որ Հիսուս երկու անգամ է մեղադրվել քահանայապետների կողմից, համանման նրան, թե ինչպես Ղուկասի մոտ աշխարհիկ իշխանությունները՝ Պիղատոսը և Հերովդես Անտիպան, երկու անգամ հրաժարվեցին նրան դատելուց:

Առաջին հարցաքննման մասին Ավետարանները հաղորդում են զարմանալիորեն քիչ և, ընդ որում, հակասական տեղեկություններ: Ըստ Մատթեոսի ( 26:57-68) և Մարկոսի ( 14: 53-66) Հիսուս չպատասխանեց կեղծ մեղադրանքներին և ընդունեց միայն, որ Նա է «Քրիստոս, Որդի Աստուծո»: Հայհոյելու համար ծերակույտը Նրան մահապատժի արժանի համարեց: Մյուս կողմից Ղուկասը ( 22:66-71) լռեց կեղծ մեղադրանքների մասին. նրա մոտ Հիսուսը խուսափողական պատասխան տվեց այն հարցին, թե արդյո՞ք ինքն է Քրիստոսը: Փոքր ինչ պակաս, սակայն կրկին խուսափողական պատասխան է նա տվել նաև իր՝ Աստծո որդի լինելու մասին հարցին: Ըստ Հովհաննեսի (18:19-24) հարցաքննման դրվագի նկարագրության մեջ անհասկանալի է մնում, թե Աննան ինչում է մեղադրում Հիսուսին, քանի որ նա հարցնում էր միայն նոր ուսմունքի էության մասին. իսկ Կայափայի մոտ հարցաքննման մասին Հովհաննեսը որևէ որոշակի բան չի հաղորդում: Չորրորդ ավետարանիչի այս զարմանալի լռությունը ըստ ամենայնի բացատրվում է նրանով, որ նա ավելի վաղ ինքն իսկ օգտագործեց մեղադրանքի կետերը, որոնք ձևակերպվել էին սինոպտիկների կողմից: Նույնիսկ Կայափայի վճիռը նրա կողմից ավելի շուտ է հաղորդվել. «Ավելի լավ է, որ ժողովրդի համար մեկ մարդ մեռնի» ( 18:14, հմմտ. 11: 50):

Ծաղրանքի նկարագրությունը Հիսուսի հարցաքննման ժամանակ ուներ կարևոր նպատակային ծանրաբեռնվածություն: Այն համապատասխանում էր Եսայու գրքի մարգարեությանը. «Թիկունքս հարվածների տվեցի, ծնոտներս ապտակի և երեսս շուռ չտվի նախատինքից ու թքից» (50:6): Հավանաբար այսպիսին է դեմքին թքումների, հարվածների ու ապտակների մասին Մարկոսի և մյուս ավետարանիչների տեղեկությունների աղբյուրը (14:65):

Որպեսզի գնահատենք, թե Պիղատոսի մոտ հարցաքննումը որքանով համապատասխանում պատմական ճշմարտությանը, անհրաժեշտ է ընթերցողին նախապես հիշեցնել, թե մեզ ոչ քրիստոնեական աղբյուրներից հռոմեացի այդ պաշտոնիայի մասին ինչ է հայտնի: Հովսեփ Փլաբիոսի «Հրեական հնություններ»- ից մենք գիտենք, որ Պոնտացի Պիղատոսը եղել է կառավարիչ (Հռոմեացի կուսակալ) 26-36 մթա: Նա հայտնի էր իր դաժանությամբ, Երուսաղեմ զորք է մտցրել՝ կայսեր պատկերի զինանշանով, ինչը վիրավորեց հրեաների կրոնական զգացմունքները և քաղաքում արյունահեղ բախումներ առաջացրեց: Պիղատոսը գողացավ տաճարի գանձերի մի մասը և կազմակերպեց դրան ընդդիմացող բնակիչների ջարդը: Առհասարակ այդ խորամանկ շահամոլ պաշտոնյայի համար խորթ են եղել կրոնական հակամարտությունները հրեական շրջապատում: Եվ ահա այդ մարդու մոտ, համաձայն ավետարանիչների, հրեական կրոնական իշխանությունները ուղարկեցին ձերբակալված Հիսուսին: Դիտարկենք նրանց պատմությունները Պիղատոսի մոտ հարցաքննման մասին:

Մարկոսի պատմությունը կազմված է երկու անհավասար մասերից. կարճ հաղորդագրություն հենց հարցաքննման մասին ( 15:2-5) և Բարաբբայի դրվագի կարճ պատմությունը ( 15:6-15), որին ավելի մեծ նշանակություն է տրվում: Առաջինի մեջ Հիսուս հաստատեց, որ նա «հրեաների թագավոր է», ինչից հետո Պիղատոսին միայն մնաց զարմանալ հարցաքննվողի հետագա լռության վրա: Չէ՞ որ Պիղատոսի «տեսնում ես թե ինչքան շատ են քո դեմ մեղադրանքները» խոսքերից հետո մենք իրավունք ունեինք սպասել գոնե դրանց թվարկմանը: Մատթեոսի մոտ հարցաքնման դրվագը ամբողջությամբ կրկնում է Մարկոսի պատմությունը:

Երկրորդ ավետարանիչի շարադրանքի՝ Բարաբբային առնչվող դրվագում Պիղատոսը հիմնվելով տոնի առիթով որևէ ձերբակալվածի ազատելու սովորությանը՝ ժողովրդին առաջարկեց ազատել Հիսուսին, «քանզի գիտեր, որ քահանայապետները մատնեցին նրան նախանձից»: Սակայն ոգևորված ժողովուրդը համառորեն պնդում էր, որ ազատեն մարդասպան Բարաբբային: Պիղատոսը չուզենալով ենթարկվեց այդ պահանջին: Սատթեոսի մոտ պատմության այս մասը զարդարված է երկու դրվագներով ևս ա) Պիղատոսի կնոջ խնդրանքով, որ վնաս չտան արդարին, որի պատճառով նա տանջվել է երազի մեջ (27:19), բ) ձեռքեր լվանալու մասին հայտնի դրվագով: Վերջինը արժանի է ամբողջությամբ մեջբերման. «Պիղատոսը տեսնելով, թե ոչինչ չի օգնում, իսկ խռովությունը մեծանում է, արագ ջուր է վերցնում և ժողովրդի առաջ լվանում է ձեռքերը և ասում, որ այս արդարի արյան մեջ ես մեղավոր չեմ. դուք մտածեք: Ամբողջ ժողովուրդը պատասխանեց՝ ասելով. նրա արյունը մեր և մեր երեխաների վրա է» (Նույն տեղում 24-25): Ո՛չ Պիղատոսի կնոջ մասին, ոչ ձեռքերը լվանալու մասին չեն խոսում ո՛չ Սարկոսը, և ո՛չ էլ Ղուկասը:

Ակնհայտ է, որ Սարկոսի և առավել ևս Սատթեոսի մոտ Պիղատոսը բոլորովին նման չէ Հովսեփ Փլաբիոսից մեզ հայտնի դաժան, հպարտ և շահամոլ հռոմեացի պաշտոնյային: Սատթեոսի մոտ Պիղատոսը և նրա կինը ընդունում են, որ Հիսուսը ոչ միայն մեղավոր չէ, այլ նույնիսկ արդար է: Ամբողջ մեղադրանքը ընկնում է հրեաների և նույնիսկ ապագա սերունդների վրա: Հռոմեական իշխանությունների նկատմամբ այսպիսի հաճկատար վերաբերմունքը հնարավոր է եղել միայն 2-րդ դարի քրիստոնյաների մոտ, երբ եկեղեցին սկսեց ձգտել հաշտությանը կայսրության իշխանությունների հետ և արդեն տեղի էր ունեցել նոր կրոնի և հրեականության վերջնական պառակտումը: Հիշեցնենք, որ հրեա քրիստոնյանների համեմատ հեթանոս քրիստոնյաների թվային գերակշռությանմասին առաջին վկայությունը վերաբերում է 150 թվականին. դա Հուստիանոսի երկն է:
Պիղատոսի մոտ Հիսուսի հարցաքննման մասին երկու ավետարանիչների պատմվածքի բովանդակազուրկ լինելը, հավանաբար, զգաց երրորդ սինոպտիկը: Համաձայն Ղուկասի՝ քահանայապետները Պիղատոսին հաըտարարեցին. «Մենք գտանք, որ նա այլասեռում էր մեր ժողովրդին, արգելում էր կայսրին հարկեր տալ՝ իրեն անվանելով Քրիստոս թագավոր» ( 23:2): Ղուկասի մոտ (23:17-25) Բարաբբայի դրվագն արդեն գտնվում է Հիսուսին Հերովդեսից Պիղատոսի մոտ ուղարկելուց հետո: Հրաժարվելով Մատթեոսի հավելումներից կամ էլ դրանց ծանոթ չլինելու պատճառով Ղուկասն այլ միջոցներով է շարունակում Պիղատոսի իդեալականացումը: Ինչպես նշում է Ա. Ռոբերտսոնը՝ Ղուկասի մոտ Պիղատոսը փորձում էր փրկել Հիսուսին (հասնելով նույնիսկ այն բանին, որ նա չէր գտնում «ոչ մի մեղք», նրանում, ով հավակնում էր լինել հրեաների թագավորը) և վերջ ի վերջո զիջում է միայն հրեական ամբոխի աղաղակներին:
Պիղատոսի իդեալականացումը հասել է իր սահմանագծին չորրորդ ավետարանչի մոտ (18:29, 19:16). սկզբից նա ընդհանրապես հրաժարվեց Հիսուսին դատել: Հարցին, թե դու ես թագավոր հրեից, Հիսուս հակառակ սինոպտիկներին՝ բացասական պատասխան է տալիս. «Իմ թագավորությունը այս աշխարհից չէ» (18:36), ինչից հետո Պիղատոսը երեք անգամ ասում է սպասող հրեաներին, որ Հիսուսին մեղադրելու համար որևէ պատճառ չի գտնում: Այնուհետև Պիղատոսը հրեաներին սրտաշարժելու համար զինվորներին հրամայեց ծեծել Հիսուսին, և առհասարակ ամեն ձևով «ուզում էր նրան ազատ արձակել» ( 19:12): Միայն կայսրին բողոքելու սպառնալիքից հետո Պիղատոսը վերջապես համաձայնվեց Հիսուսին հանձնել խաչելու համար: Թվարկած բոլոր մանրամասնությունները բացակայում են սինոպտիկների մոտ: Չորրորդ Ավետարանում Պիղատոսը ներկայացված է ոչ միայն որպես օբյեկտիվ դատավոր, այլ նույնիսկ որպես Հիսուսին ակնհաըտորեն համակրող:
Պիղատոսին իդեալականացնելու միտումը ժամանակի ընթացքում ավելի էր ուժեղանում: Անշուշտ անհրաժեշտ էր բավականին երկար շրջան՝ Մարկոսից մինչև Հովհաննես հայացքների էվոլյուցիաի համար:


ռուսերենից թարգմանեց՝ 
Դանիել սարկավագ Խանանյան

---

^[1] «Եվ նախ նրան տարան Աննայի մոտ, որը Կայափայի՝ այդ տարվա քահանայապետի, աներն էր» (Հովհ. 18:13, հմմտ. 11:49):

^[2]  «Եվ Աննայի ու Կայափայի քահանայապետության օրով Աստծու խոսքը լսելի եղավ Զաքարիայի որդի Հովհաննեսին անապատում» (Ղուկ. 3:2)