Քարոզխոսություն

Արարչագործություն

Եթե խոսենք քրիստոնեական հավատամքների մասին, ապա պետք է նկատենք, որ դրանցից յուրաքանչյուրը շեշտում է Աստծո աշխարհի արարիչ լինելու հանգամնքը: Այս թեման իր ուրույն տեղ ունի Հին Կտակարանում: Մենք պետք է ուշադրություն դարձնենք Ծննդոց գրքի առաջին երկու գլուխներում տեղ գտած արարչագործության պատմություններին, որոնք Հին Կտակարանի սկիզբ են հանդիսանում: Սակայն անհրաժեշտ է նշել, որ Հին Կտակարանում այս գաղափարը հիմնականում արմատացած է իմաստության և մարգարեական գրականության մեջ: Որպես արդյունք Իր բացարձակ սիրո՝ Աստված տիեզերքն արարել է Իր խոսքով, ամենակարող զորությամբ և աստվածային ազատ կամքով: Աստված, լինելով ամենաբարի՝ կամենում է արարել, որպես ամենաիմաստուն ՝ ծրագրում է Իր արարչական գործը, և որպես ամենակարող՝ կյանքի կոչում այդ ծրագիրը: Ամբողջ արարչությունն Աստծո ձեռակերտն է արարված ամեն բան ներքին էությամբ «շատ լավ է»:

Քրիստոնեական ուղղափառությունը մերժում է դուալիզմը՝ իր տարբեր դրսեվորումներով. մանիքեականների ծայրահեղ դուալիզմը, ովքեր չարի գոյությունը վերագրում են սիրող Աստծուն հավիտենակից ինչ-որ երկրորդ ուժի, գնոստիկ վալենտինականների նվազ ծայրահեղ դուալիզմը, ովքեր նյութական կարգավորության, ներառյալ մարդկային մարմնի գոյությունը համարում են նախագոյութենական անկման հետևանք, և Պլատոնականների ավելի նրբին դուալիզմը, ովքեր նյութը համարում են որ թե չար, այլ անիրական: Եթե ընդունենք, որ Աստված աշխարհն ստեղծել է նախապես գոյություն ունեցող նյութից, ապա նյութը ևս կամ պետք է ունենա Աստծուց տարբեր ինչ որ արարիչ, կամ էլ պետք է լինի անսկիզբ ու ինքնագո: Երկու դեպքում էլ խախտվում է միակ Աստծո գաղափարը, և առաջ է գալիս երկու սկզբի ուսմունքը՝ դուալիզմը: Նման մի գաղափար առաջ եկավ գնոստիկյան վիճաբանության արդյունքում: Գնոստիկյան սահմանումներում հստակ տարբերություն էր դրվում մարդկությանն աշխարհից փրկող Աստծո և դեմիուրգի միջև, որն սկզբում ստեղծեց այդ աշխարհը, դրանից ելնելով գնոստիկները կարծում էին, որ Հին Կտակարանը կապված է ստորադաս աստվածության հետ (դեմիուրգ) իսկ Նոր Կտակարանը առնչվում է Փրկիչ Աստծո հետ: Սակայն Սուրբ Գրիգորի վարդապետության համաձայն, չկա որևէ այլ Արարիչ ամենայն տեսանելի և անտեսանելի գոյերի, բացի Միածին Որդուց, որը ծնվում է Հորից, և բացի Նրա Հոգուց, որը նրա էությունից: Նրա կողմից սկզբում ստեղծեց այս աշխարհը («Ի սկզբանէ Աստուած ստեղծեց երկինքն ու երկիրը» (Օննդոց 1:1), որն արարվեց միասնական Երրորդության ամենակարող կամքի միակից զորությամբ, մեկ գաղափարով միահամուռ կամեցողությամբ և միասնական էությամբ:

Արարչագործության հետ կապված մի այլ խնդիրը կապված է տճ տհհօ (ոչնչից) գաղափարի հետ:

Առաջին հայացքից թվում է, թե Օննդոց գրքում նկարագրված արարչագործության պատմությունը ժամանակակից պատկերացումներին չի համապատասխանում: Սակայն Աստվածաշունչը բնագիտական առարկանների վերաբերյալ դասագիրք չէ: Սուրբ Գրքում չկան նկարագրությւններ այն մասին, թե աշխարհի արարումը ֆիզիկական, գիտական տեսանկյունից ինչպես է տեղի ունեցել, քանի որ աստվածաշունչը մեզ ուսուցանում է ոչ թե բնագիտական, այլ կրոնական ճշմարտություններ: Եվ այդ ճշմարտություններից մեկն այն է, որ Աստված ոչնչից արարել է աշխարհը: Մարդկային գիտակցության համար նման բան պատկերացնելը դժվար է, նույնիսկ անհավանական, քանի որ աշխարհի արարումը ոչնչից մեր մտքի և փորձառութան սահմաններից դուրս է: Մարդիկ սեփական ստեղծագործական փորձից ելնելով են փորձում բացատրել տիեզերքի արարումը:

Հարկ է նշել նաև որ քրիստոնեությունը տարածվեց Արևելյան Միջագետքում, որտեղ առկա էին հունական փիլիսոփայության զանազան ուղղություններ, այդ պատճառով առաջ եկավ աշխարհի ծագման վերաբերյալ մի գաղափար, որը կարելի է ամփոփել հետևյալ կերպ. չպետք է մտածել Աստծո մասին՝ իբրև արարչի, այլ ավելի ճիշտ է մտածել Աստծո մասին՝ իբրև ճարտարապետի, ով կարգավորեց նախագո նյութը, և քանի որ նյութը արդեն կար, ապա կարիք չկար այն արարելու, այն կարիք ուներ հստակ ձև ու տեսք ստանալու: Այդ պատճառով կարծում էին, որ Աստված աշխարհը ձևավորել է արդեն գոյություն ունեցեղ նյութից: Դրա հետ կապված Արշակ Տեր-Միքելյանն ասում է, որ նախքան ստեղծումը մեր տեսանելի աշխարհից ոչինչ չի եղել, այլ միմիայն Աստված է եղել և նա աներևույթից է ստեղծել աշխարհն ու ստեղծել է «Բանիւ»: «Բան չկար, որ ժամանակակից լիներ Աստծուն, և մի նիւթ իսկ չկար, որ վերցնէր և դրանից արարածներ ստեղծէր, այլ ինքն է բովանդակ բնութեան Արարիչը, և ստեղծիչն է ոչ միայն կերպարաքների, և ոչ էլ էակների էութիւնների միախառնիչն է, այլ՝ գոյանալիք գոյերի գոյաւորողը»: Այստեղ կարող ենք մեջ բերել մի այլ հատված ևս. «Չենք կարող ասել, որ այս մեծ արարւած մարմինը ոչնչից է, և ոչ այն, որ նա ինքնաբույս գոյացութիւն է, և վարանոտ տարակույսի մեջ չենք ընկնում, թէ որտեղից եղաւ Աստծու բնական կամքը իմանալ և ստեղծել, այլ միշտ Աստուած է, և արարող զօրութիւնը միշտ Իր հետ է: Եւ երբ կամեցաւ՝ կամեցաւ, մտածւող բաները գոյութեան կոչեց, որովհետև իմանալի

բաների արարիչը բնական իմացութիւն է: Աշխարհն նախքան լինելն արդէն կար Աստծու նախագաղափար տեսութեան մէջ»: «Ոչնչից» բառն առաջին հերթին նշանակում է, որ Աստված տիեզերքն ստեղծեց Իր ազատ կամքի դրսևորումով, այսինքն՝ ոչինչ Նրան չստիպեց ստեղծել, այլ Նա Ինքը որոծեց այդ անել: «Նորա արարչության պատճառն այն է, որ նա սեր է, ուստիև չի կարող յուր մտքերով յուր մեջ ամփոփվել, ապա թե ոչ՝ Նա սեր չի լինիլ»: Տիեզերքի ստեղծագործությունն ինքնաբերական հեղում կամ արտաբխում չէ Աստծուց, այլ աստվածային ընտրության հետևանք է: Արարչագործությունը ոչ այքան Նրա ազատ կամքի, որքան Նրա ազատ սիրո դրսևորումն է:

Եվ չնայած դրան, որ առաքյալն ասում է, թե Աստված ստեղծեց աշխարհն «ի գովեստ իր փառքի» (Եփ. Ա 12, 14), պետք է իմանանք, որ Աստված անսահման կյանք է, և աշխարհը չի կարող կենդանությունից և կենդանական առաջադիմությունից զուրկ մի մեռյալ գոյություն լինել: 


Դանիել Խանանյան